ابومعين ناصر بن خسرو بن حارث قبادياني بلخي، در ذيقعده ۳۹۴ هجري قمري در روستاي قباديان در بلخ در خانواده‌ي ثروتمندي که ظاهراً به امور دولتي و ديواني اشتغال داشتند چشم به جهان گشود. در کودکي و نوجواني با حوادث گوناگوني چون جنگهاي طولاني سلطان محمود و خشکسالي بي سابقه در خراسان و نيز شيوع بيماري وبا در اين خطه روبرو شد که جان عده‌ي زيادي از مردم را گرفت. از ابتداي جواني به تحصيل علوم متداول زمان پرداخت و قرآن را از بر کرد. در دربار پادشاهان و اميران از جمله سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوي به عنوان مردي اديب و فاضل به کار دبيري اشتغال ورزيد و بعد از شکست غزنويان از سلجوقيان، به مرو و به دربار سليمان چغري بيک، برادر طغرل سلجوقي رفت که در آنجا نيز با عزت و اکرام به حرفه دبيري خود ادامه داد و به دليل اقامت طولاني در اين شهر به ناصرخسرو مروزي شهرت يافت. در سن چهل سالگي شبي در خواب ديد که کسي او را مي‌گويد «چند خواهي خوردن از اين شراب که خرد از مردم زايل کند؟ اگر بهوش باشي بهتر». در اثر اين خواب، از شراب و همه لذائذ دنيوي دست شست، شغل ديواني را رها کرد و راه سفر حج در پيش گرفت. هفت سال سرزمينهاي گوناگون از قبيل آذربايجان، ارمنستان، آسياي صغير، حلب، طرابلس، شام، سوريه، فلسطين، جزيرة العرب، قيروان، تونس و سودان را سياحت کرد و شش سال در پايتخت فاطميان يعني مصر اقامت کرد و از مصر سه بار به زيارت کعبه رفت.

در سال ۴۴۴ بعد از دريافت عنوان حجت خراسان از طرف المستنصر بالله رهسپار خراسان گرديد و بخصوص در زادگاهش بلخ اقدام به دعوت مردم به کيش اسماعيلي نمود، اما عده‌اي در تباني با سلاطين سلجوقي بر وي شوريدند. ناصرخسرو از آنجا به مازندران رفت و سپس به نيشابور آمد و چون در هيچ کدام از اين شهرها در امان نبود به طور مخفيانه مي‌زيست و سرانجام پس از مدتي آوارگي به دعوت امير علي بن اسد يکي از اميران محلي بدخشان به بدخشان سفر نمود و بقيه‌ي ۲۰ تا ۲۵ سال عمر خود را در يمگان بدخشان سپري کرد و در۴۸۱هجري قمري درگذشت. او در خداشناسي و دينداري سخت استوار بوده‌است، و مناعت طبع، بلندي همت، عزت نفس، صراحت گفتار، و خلوص او از سراسر گفتارش آشکار است.